Daron Acemoğlu ve arkadaşları, bu yılki Nobel Ekonomi Ödülü’nü kazandılar. Elbette şaşırtıcı değil; yıllardır aynı soruyu soruyorlar: “Neden bazı ülkeler zengin, bazıları fakir?” Bu soru, yalnızca ekonomiyle değil, toplumların adalet, eşitlik ve demokrasi arayışlarıyla da ilgili. Onların çalışmaları, bize bir toplumun refahını etkileyen unsurların sanıldığından çok daha derinlerde olduğunu gösteriyor.
KAYNAKLAR DEĞİL, KURUMLAR BELİRLER
Acemoğlu ve ekibi, zenginliğin yalnızca doğal kaynaklardan gelmediğini savunuyor. Önemli olan, bu kaynakların nasıl yönetildiği ve toplumlara nasıl yansıtıldığı. Bazı ülkeler, kapsayıcı kurumlar sayesinde zenginleşirken; bazıları, dışlayıcı kurumlar yüzünden sürekli bir yoksulluk döngüsüne giriyor. Peki, bu kurumlar nasıl oluşuyor? İşte bu sorunun cevabını ararken, sömürge dönemine dönmemiz gerekiyor.
SÖMÜRGECİLİĞİN KALICI YARALARI
Daron Acemoğlu ve meslektaşları, sömürgeciliğin bıraktığı izlerin ülkelerin bugününe nasıl yansıdığını inceliyorlar. Acemoğlu’nun analizine göre, Avrupalı sömürgeciler, gittikleri yerlerde kısa vadeli kazançlar uğruna dışlayıcı kurumlar kurmuş. Ancak bazı yerlerde, özellikle Avrupalı göçmenlerin yerleştiği topraklarda, uzun vadeli düşünerek kapsayıcı yapılar inşa etmişler. Bugün bu topraklarda kalıcı bir refah görülüyor. Bu, sömürgeciliğin ardında bıraktığı yapısal etkileri bir kez daha hatırlatıyor.
DEMOKRASİ BİR KÜLTÜRDÜR, DAYATILAMAZ
Acemoğlu, ödül konuşmasında demokrasinin önemine değindi. Ona göre demokrasi, yukarıdan aşağıya dayatılacak bir şey değil; toplumların uzlaşma ve dayanışma kültürüyle inşa edilmesi gereken bir süreç. Demokrasi, ancak güçlü bir kurumsal yapı ile ayakta kalabiliyor. Fakat modern dünyada, sosyal medya gibi iletişim araçları bu yapıyı tehdit ediyor. Acemoğlu, demokratik vatandaşlık kültürünün güçlenmesi gerektiğini söylüyor. Bir arada yaşayabilmek için uzlaşmayı öğrenmeliyiz.
TEKNOLOJİ DEMOKRASİNİN YOLDAŞI MI, DÜŞMANI MI?
Bugün geldiğimiz noktada teknoloji, demokrasiyi daha kırılgan hale getiriyor. Acemoğlu, sosyal medyanın toplumu birleştirmesi gerekirken bölücü bir güç haline geldiğini düşünüyor. Halbuki demokrasi, toplumdaki her bireyin birbirini anlaması ve uzlaşması üzerine kuruludur. Bugünün dünyasında, insanlar giderek kendi “dijital kabilelerine” çekiliyor ve farklı görüşleri anlamak yerine reddediyor. Oysa demokrasi, anlaşmazlıkların yapıcı bir şekilde çözülebildiği bir sistem. Acemoğlu’nun uyarıları, demokrasinin bu yeni dünyada nasıl ayakta kalacağını sorgulamamıza neden oluyor.
EKONOMİK EŞİTSİZLİKLE MÜCADELE
Acemoğlu ve ekibi, gelir farklarının bir toplumun en büyük sorunlarından biri olduğuna inanıyor. Nobel Komitesi, onların bu sorunu anlamak için yaptıkları katkıyı ödüllendirirken, kurumsal yapılarımızın ekonomik refah üzerindeki etkisini vurguluyor. Eğer toplumsal kurumlarımız kapsayıcı değilse, toplum olarak eşitlikten uzaklaşıyoruz. Acemoğlu’nun çalışmaları, bu eşitsizlikleri gidermek ve daha adil bir toplum kurmak için ilham verici bir rehber sunuyor.
SON SÖZ: GELECEK KURUMLARIMIZDA SAKLI
Daron Acemoğlu ve arkadaşları, bu ödülle yalnızca ekonomik bir başarıya değil, aynı zamanda insani bir çağrıya imza atıyor. Onların çalışmaları, bize yalnızca ekonomiyi değil, insan olmanın sorumluluklarını da hatırlatıyor. Belki de en büyük zenginlik, birlikte inşa edeceğimiz kapsayıcı, adil ve sürdürülebilir kurumlarda saklı. Bugün, zengin uluslar fakir uluslara bakarken; asıl mesele, bu kurumları nasıl inşa edeceğimizde saklı.
